Czym jest orteza stawu skokowego i jak ją prawidłowo założyć?

Budowa stawu skokowego

Jest to jeden z bardziej obciążonych mechanicznie stawów człowieka, przenoszący ciężar całego ciała, narażony na uszkodzenie podczas uprawiania praktycznie każdej dyscypliny sportu. Dodatkowym czynnikiem urazogennym jest szeroki zakres możliwych ruchów cechujących staw. Podczas przeciążenia może dojść do naderwania ścięgien, skręcenia, zwichnięcia, a nawet złamania. W przypadku urazu konieczne jest leczenie, a stabilizację zapewnić może orteza stawu skokowego. Anatomicznie wyróżniamy staw skokowy górny i staw skokowy dolny.

Staw skokowy górny tworzą dalszy koniec kości piszczelowej i kości strzałkowej z jednej strony, oraz bloczek kości skokowej z drugiej. Funkcjonalnie to staw typu zawiasowego – umożliwia zginanie i prostowanie stopy w linii strzałkowej. Dzięki niemu przemieszczamy się np. z pięty na palce.

Torebka stawowa wzmocniona jest przez cztery więzadła – więzadło przyśrodkowe (trójgraniaste), więzadło skokowo-strzałkowe przednie, więzadło skokowo-strzałkowe tylne oraz więzadło piętowo-strzałkowe. Torebka stawowa usztywnia styk powierzchni stawowych kości tworzących staw i zapewnia prawidłowe środowisko pracy stawu, separując go od innych struktur i utrzymując wewnątrz płyn stawowy.

Dolna powierzchnia kości skokowej oraz górne powierzchnie kości piętowej i kości łódkowatej tworzą dolny staw skokowy. Ze względu na połączenie trzech kości staw skokowy dolny wzmocniony jest aż ośmioma więzadłami. Anatomicznie wyróżniamy dwa osobne stawy, które oddziela więzadło skokowo-piętowe: przedni i tylny – każdy z nich posiada osobną torebkę stawową oraz więzadła. Funkcjonalnie tworzą rozwiązanie umożliwiające odchylanie stopy na boki – odwracanie i nawracanie stopy. Umożliwia to m. in. adaptację stopy do nierówności podłoża.

Skręcenie stawu skokowego

Do urazu dochodzi najczęściej w mechanizmie naciągnięcia/zerwania torebki stawowej zwanego popularnie skręceniem stawu. Oczywiście niekiedy dochodzi również do złamania kośćca.

Podczas urazu najczęściej podeszwa stopy wykręca się do wewnątrz – uszkodzone zostają zewnętrzne więzadła stawu skokowego przy kostce bocznej oraz torebka stawowa. Skręcenie takie nazywamy skręceniem bocznym.

Sytuacja, gdy podeszwa stopy wywija się na zewnątrz występuje wyraźnie rzadziej, powodując uraz więzadła trójgraniastego przy kostce przyśrodkowej i torebki stawowej. Uraz ten może skutkować złamaniem nasady dalszej kości piszczelowej.

Głównymi objawami skręcenia stawu są ból nasilający się podczas obciążania kończyny, obrzęk i ograniczenie jego ruchomości. Czasem widoczny jest krwiak.

Czym jest orteza stawu skokowego

Przebyty uraz stawu skokowego może skutkować nawarstwianiem się kolejnych uszkodzeń w związku z naruszeniem struktur wewnętrznych stawu. Po kontuzji warto zatem zabezpieczyć i unieruchomić staw, umożliwiając mu na pełną regenerację. Stabilizator stawu skokowego (orteza) to produkt wykonany z myślą o osobach, u których wystąpiła niestabilność stawu lub jego skręcenie.

Orteza to mniej lub bardziej zaawansowane wsparcie ortopedyczne umożliwiające stabilizację zewnętrzną stawu. Jej podstawowym zadaniem jest ograniczenie zakresu ruchów w stawie po urazie, ochrona struktur stawu i tkanek okołostawowych. W rezultacie maleje ryzyko progresji uszkodzenia. Orteza coraz częściej zastępuje, kiedyś powszechnie stosowane, opatrunki gipsowe. Jest nie tylko od nich lżejsza, wykonana z materiałów delikatnych dla skóry, które nie powodują podrażnień, otarć i odparzeń, nawet podczas ciągłego stosowania. Orteza zapewnia także lepszą wentylację oraz pozwalają zadbać o higienę – można ją zdjąć do kąpieli i oczyścić skórę, czego nie da się zrobić z gipsem. Dobry stabilizator stawu skokowego pozwala na dokładne dopasowanie i całkowite jego unieruchomienie lub ograniczenie tylko niektórych ruchów.  Ponadto w mniejszym stopniu niż gips wpływa na osłabienie czucia głębokiego, co pozwala skrócić okres rehabilitacji.

Staw skokowy w ortezie pozostaje w prawidłowym ustawieniu, zarówno spoczynku jak i podczas chodzenia. Stabilizacja zapobiega niestabilności stawu, hamuje powstawanie obrzęku i utrzymuje trofikę skóry, zapewniając sprawny przepływ krwi i limfy.

Dobór ortezy stawu skokowego

Ze względu na sposób działania i zastosowane materiały ortezy dzielimy na lekkie ortezy miękkie (elastyczne), półsztywne (półelastyczne) i sztywne (najczęściej w formie buta). Natomiast ze względu na pełnioną funkcję wyróżniamy ortezy stabilizujące, kompresyjne, kompensacyjne i korekcyjne. Wybór uzależniony jest od charakteru i stopnia urazu. 

Przy lekkich skręceniach wystarczające mogą okazać się modele kompresyjne lub z fiszbinami (Ryc. 1-2). Wykorzystywane są wtedy krótkie bądź długie elastyczne stabilizatory stworzone z materiałów zapewniających odpowiednią kompresję tkanek miękkich, jednocześnie odprowadzających wilgoć. Takie warianty ściśle przylegają do ciała, a wytwarzany przez nie ucisk pozwala na stabilizację stawu, zachowanie bezpiecznego zakresu ruchu w jego obrębie i redukcję ewentualnych obrzęków. Co istotne ta lekka forma zaopatrzenia ortopedycznego umożliwia zakładanie obuwia, dzięki czemu może być stosowana profilaktycznie, w trakcie leczenia jak i po jego zakończeniu w czasie powrotu do aktywności fizycznej.

W przypadku poważniejszych urazów skuteczniejsza będzie orteza stawu skokowego z bocznymi stalkami czyli wzmocnieniami (Ryc. 3-4). Zapewnia ona dobrą stabilizację i przeciwdziała gwałtownym wychyleniom stopy, które mogłyby powodować pogłębianie się urazu. Sztywne stalki umieszczone po stronie bocznej i przyśrodkowej stawu dobrze go unieruchomią, pozwalając tym samym na zapewnienie właściwego procesu gojenia urazu. Taka pośrednia orteza zalecana jest m.in. po skręceniach i zwichnięciach, niestabilności boczno-pośrodkowej oraz urazach aparatu więzadłowego.

Jeżeli uraz jest bardziej rozległy i doszło także do nadwyrężenia śródstopia to wskazany będzie stabilizator twardy w formie buta na stopę i goleń w wersji krótkiej (Ryc. 5) lub długiej (Ryc. 6). Składają się one ze sztywnego korpusu wyściełanego miękkim materiałem, co zapewnia całkowite unieruchomienie kończyny dolnej, a jednocześnie komfort ich użytkowania.

Ryc. 1 Elastyczny stabilizator stawu skokowego – kostki z regulacją stopnia kompresji 

Ryc. 2 Miękki stabilizator stawu skokowego

Ryc. 3 stabilizator stawu skokowego z profilowanym usztywnieniem kostki

Ryc 4. Pneumatyczno-żelowa orteza stabilizujaca staw skokowy

Ryc. 5 Krótka pneumatyczna orteza stopowo-goleniowa

Ryc. 6 Długa orteza na stopę i goleń – but marszowy- walker

Korzyści z zastosowania ortezy

Ortezy bywają pomocne nie tylko w terapii zmian pourazowych, zalecane są również w przypadku zmian chorobowych mięśni, więzadeł i ścięgien. Dzięki całkowitemu, lub częściowemu unieruchomieniu stawu wspomagają proces gojenia i regeneracji, z czasem umożliwia to powrót do zdrowia i aktywności zawodowej. Niektóre ortezy nie są wykorzystywane na co dzień, lecz jedynie podczas uprawiania aktywności sportowej. Ich celem jest stabilizacja stawu podczas zwiększonego obciążenia.

Dobrze dobrana i prawidłowo noszona orteza stawu skokowego powinna skutecznie stabilizować staw, dodatkowo dzięki ochronie termicznej może zapewniać izolację cieplną tkanek, co rozszerza naczynia i zwiększa przepływ krwi w miejscu uszkodzenia, przyspiesza gojenie tkanek oraz łagodzi dolegliwości bólowe. By orteza prawidłowo spełniała swoje funkcje nie powinna być założona zbyt ciasno. Może to bowiem zaburzać przepływ krwi, lub wywierać ucisk na przebiegające w okolicy nerwy. Dla odmiany orteza założona zbyt luźno będzie powodować otarcia skóry, a sama stabilizacja może okazać się nieefektywna.

Orteza stawu może być wykorzystywana również profilaktycznie – zakładana jest wtedy jedynie na czas treningu ze względu na wzmożone ryzyko przeciążeń, niekontrolowanych wychyleń powierzchni stawowych i potencjale odnowienie zaleczonej kontuzji. Staw skokowy jest bowiem jednym z częściej uszkadzanych stawów u sportowców. Zaprojektowano dedykowane ortezy chroniące określone partie stawu skokowego w zależności od uprawianego sportu – dla koszykarzy stabilizatory, które chronią więzadło skokowo-strzałkowe przednie, dla siatkarzy usztywniające staw skokowy od strony bocznej i przyśrodkowej). Dla piłkarzy wystarczy uniwersalna opaska na staw skokowy.

Warto pamiętać, iż w Polsce możliwe jest uzyskanie refundacji kosztów zakupu ortezy stawu skokowego, konieczne jest jednak zgłoszenie się po odpowiedni wniosek na konsultację do ortopedy bądź chirurga przyjmującego w ramach kontraktu z NFZ. Wysokość refundacji uzależniona jest od rodzaju i modelu ortezy,

Zakładanie ortezy

Zazwyczaj do sprzętu ortopedycznego dołączana jest instrukcja wyjaśniająca prawidłowe nałożenie ortezy. Opisane w nie są również warunki czyszczenia i zachowania zasad higieny. Sposób zakładania i użytkowania stabilizatora może być również zaprezentowany przez sprzedawcę w sklepie ortopedycznym. Problem pojawia się jednak podczas coraz częstszych zakupów przez internet. Pomocne mogą być wtedy materiały zamieszczane na stronie producenta. Porady można również szukać u rehabilitanta lub podczas wizyty lekarskiej.

Ortezę stawu skokowego można zakładać na skarpetkę ewentualnie na gołą, ale czystą i suchą skórę. Przed założeniem ortezy należy zetrzeć ewentualne maści/kremy z okolicy stawu skokowego. Zakładając ortezę elastyczną stawu skokowego (opaskę, mankiet) wystarczy wsunąć weń stopę tak by obejmowała kostkę boczną i przyśrodkową. Sprężysty materiał, z którego orteza jest wykonana samoczynnie dopasowuje się do kształtu nogi. Ortezy półelastyczne wyposażone są zazwyczaj w rzepy lub paski mocujące. Zaprojektowane przez producenta otwory i wolne przestrzenie powinny znaleźć się w miejscach przebiegu naczyń i ścięgien. Orteza stawu skokowego powinna być zamocowana sztywno, ale nie może generować obrzęku i podrażnień skóry.

Zadaniem ortezy sztywnej jest unieruchomienie stawu skokowego. Po umieszczeniu w niej stopy również należy obustronnie dokonać regulacji mocowań do momentu uzyskania pełnej wygody i stabilizacji. Peloty powinny znajdować się w okolicy miejsc, które muszą zostać poddane naciskowi, a przeguby należy pozycjonować w osi poprzecznej kostek bocznych i przyśrodkowych stawu skokowego.

Na ortezy przylegające do ciała można zakładać obuwie. Ortezy sztywne umożliwiają chodzenie zastępując niejako but. Przy poważnym urazie konieczne może okazać się dodatkowe  obciążenie kończyny przez wykorzystanie kul łokciowych.

Możliwe problemy

Orteza stawu skokowego jest wyrobem medycznym przeznaczonym wyłącznie dla jednej osoby, nie powinna być wykorzystywana przez innych użytkowników. Ortezy należy używać zgodnie z zaleceniami lekarza i fizjoterapeuty. W sytuacji pojawienia się zmian skórnych (otarcie, wysypka) lub pojawienia się dyskomfortu noszenia należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym. Szczególną dbałością powinni wykazać się chorzy cierpiący na neuropatię obwodową (chorzy z cukrzycą) lub z zaburzeniami krążenia obwodowego ponieważ w ich przypadku łatwiej może dojść do uszkodzenia ciągłości skóry, stanu zapalnego a nawet owrzodzenia troficznego i odległych konsekwencji zdrowotnych.

Jeżeli brak jest przeciwwskazań do wykonywania ćwiczeń ruchowych należy ortezę stawu skokowego zdjąć, nawet kilkakrotnie w ciągu dnia, w celu treningu czynnego struktur stawu. Decyzję o zdjęciu ortezy stawu skokowego na noc podejmuje lekarz.

---

Żadna z informacji przedstawionych w tym serwisie nie stanowi diagnozy ani zalecenia lekarskiego. We wszystkich sprawach zdrowotnych należy skonsultować się z lekarzem.